نگاهی به جامعه عشایری خراسان رضوی

               استان خراسان رضوي با وسعت بیش از 116493 كيلومتر مربع و 6/5 ميليون نفر جمعيت بالغ بر 30295 نفر (6472 خانوار) از عشاير كشور را در خود جاي داده است. اين تعداد معادل 6/0 درصد جمعيت كل استان  و 2% جمعيت روستايي استان و 2.2% از عشاير کل كشور است كه در 35 طايفه مستقل سازمان يافته اند.

              جامعه عشايري به لحاظ ويژگيهاي زندگي سنتي خود يعني معيشت متكي به دام ناگزير به تحمل زندگي سخت شباني بوده و همواره جهت تعليف دام از نقطه اي به نقطه ديگر كوچ مي كند عشاير خراسان رضوي نيز از اين قاعده مستثني نبوده و با تعداد معادل 900000 واحد دامي به صورت كوچرو- نيمه كوچرو و رمه گردان در مناطق ييلاق و قشلاق امرار معاش مي كنند كه اين ميزان دام معادل 10.5% دام استان و معادل 3.8% دام سبك عشاير كشور مي باشد متوسط دام سبك هر خانوار عشاير در كشور 95 راس است كه اين مقدار در استان خراسان رضوی 158 راس مي باشد اين ارقام بيانگر توان توليدي بالا در جامعه عشايري خراسان رضوی میباشد.

              از نظر پراكندگي جمعيت عشاير درسطح 12 شهرستان (مشهد، كلات، سرخس، چناران، قوچان، درگز، نيشابور، سبزوار، خواف، كاشمر، خلیل آباد و بردسكن) پراكنده اند كه در حال حاضر در 8 شهرستان، اين اداره كل  داراي اداره امور عشاير و يا نمايندگي است.

              تعدادی از عشاير استان خراسان رضوی در فصل قشلاق به چهار استان گلستان (مراوه تپه)، يزد، خراسان شمالي و خراسان جنوبی كوچ مي كنند و در فصل ييلاق نيز این استان ميزبان عشاير استانهاي سمنان و خراسان جنوبی میباشد.

              استان خراسان رضوي داراي 5 زيست بوم (ايلخاني، كرد اترك شمالي، كرد اترك جنوبي، كرمانج شرقي و خواف) مي باشد كه در دو زيست بوم  با خراسان شمالي (كرد اترك شمالي و كرد اترك جنوبي) مشترك مي باشد اين استان داراي 73 سامانه عشايري شامل 334 سامانه عرفي (محله عشايري) مي باشد.

جمعیت عشایر تحت پوشش اداره کل امور عشایر خراسان رضوی

محورهای اصلی فعالیت های اداره کل امورعشایر

طرح عملیات اجرای اسکان و ساماندهی خانوارهای عشایری
اهم فعالیت های این طرح عبارتند از: تجهیز کانونهای اسکان خود جوش وهدایتی اعم ازتامین آب آشامیدنی سالم، احداث راههای ارتباطی مناسب، تامین آب کشاورزی و فراهم آوردن زمینه اشتغال مناسب ازطریق واگذاری زمین کشاورزی،سایت دامپروری،کارگاههای تولیدی و....          درسال 88 13تعداد 3 پروژه و با اعتباری معادل 2450  میلیون ریال از محل اعتبارات استانی در جهت تکمیل مجتمع دامپروری،تامین آب آشامیدنی ومطالعه مجتمع آبرسانی و16 پروژه با اعتباری معادل 9500  میلیون ریال از محل اعتبارات 2%بند59 ماده واحده قانون بودجه (جبران خسارات خشکسالی) درسایتهای اسکان به مرحله اجراء گذاشته شده است . که درجدول ذیل به تفکیک پروژه آورده شده است.
	منبع آب مجتمع دامپرور ی شفیع قوچان

طرح ارائه خدمات پشتیبانی تولید به کوچندگان       این طرح درسامانه های ییلاقی وقشلاقی که امکانات اسکان درآنها فراهم نمیباشداجرا میگرددوبه عشایری که به کوچ ادامه میدهند ارائه خدمات مینماید. مهمترین اقداماتی که درقالب این طرح انجام میشود عبارتست از : احداث و مرمت ایلراهها ی عشایری، تامین آب آشامیدنی سالم جهت شرب انسان ودام ازطریق آبرسانی سیار،بهسازی چشمه وقنوات،حفر-تجهیز ویالایروبی چاههای مالداری و ...          اهم اقدامات انجام شده درسال 88 درقالب طرح ارائه خدمات پشتیبانی تولید به کوچندگان : درسال 1388 مبلغ 10016 میلیون ریال در قالب 40 پروژه از منابع استانی (4207میلیون ریال)، حوادث (584 میلیون ریال)و2%بند59 ماده واحده قانون بودجه (جبران خسارات خشکسالی) (5225میلیون ریال) جهت تامین نیازهای زیربنایی ومستمر عشایر کوچنده درمناطق عشایری استان خراسان رضوی هزینه گردیده است
چاه مالداری قبل از اجرا	چاه مالداری پس ازگلوگذاری	مرمت وگذر بازکنی ایلراههای عشایری	احداث حوزچه ذخیره آب

طرح مطالعه و مکانیابی کانونهای توسعه
طرح مکانیابی و مطالعات مناطق عشایری : در این طرح مناطق و قلمروهای عشایری، امکانات و پتانسیل های طبیعی و انسانی نیز مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفته و باتوجه به پتانسیل های مناطق پروژه هایی درزمینه های اشتغال عشایر پیشنهاد میگردد و مکانهای قابل توسعه و مستعد احداث شهرک شناسایی و مورد مطالعه قرار می گیرند.
	اقدامات انجام شده درسال 88 در قالب طرح مطالعات: درسال 1388 مبلغ 900 میلیون ریال در قالب 5 پروژه مطالعاتی از منابع استانی (150میلیون ریال) و ملی (750 میلیون ریال) جهت مطالعه مکانیابی کانونهای توسعه در مناطق عشایری،امکان سنجی توسعه مشاغل در کانونهای اسکان عشایر وتجهیزکانون به ترتیب در شهرستانهای خواف ،درگز،بردسکن وسرخس هزینه گردیده است.

لیست پروژه های مصوب سال 1388 در طرح مطالعات - ارقام به میلیون ریال

خلاصه عملکرد عمرانی سال 1388

اهم فعاليتها و تولیدات اتحادیه تعاونیهای عشایری

1. تهیه و تدارک کلیه لوازم و کالاهای عمومی برای اعضا

2. پیگیری ودریافت اعتبارات وتسهیلات جهت تأمین علوفه ونهاده های دامی

3. برنامه ریزی، اجرا و مشارکت در طرحهای تولیدی در محدوده اساسنامه

مهمترين اقدامات اجرايي سال 88 اتحادیه و شرکتهای تعاونی عشایری خراسان رضوی

                  فرصت های موجود در جهت بهره گیری برای توسعه جامعه عشایر - استان

•  وجود سند چشم انداز ایران 1404 وجهت گیری خاص مشخص شده درآن.

• توجه به نگرش مثبت و حمایتی درسطح مدیریت عالی نظام نسبت به جامعه عشایر

•  اجرای اصول و سیاست های اصل 44 واثرات کلی آن دربخش های مرتبط با جامعه عشایر

•  مصوبه آیین نامه ساماندهی عشایر

•  توجه ویژه به مباحث توسعه گردشگری بویژه درزمینه اکوتوریسم ، کویر و بیابان ها، فرهنگ فولکلور یک وسنتی . و زمینه انتفاع عشایر دراین بخش ها برای سرمایه گذاری .

• رویکرد توسعه منطقه ای و ناحیه ای و فراهم شدن زمینه دسترسی عشایر به خدمات و زیرساخت های درنزدیکترین فواصل نسبت به محل های استقرار.

• سرشماری جدید عشایرو بهنگام شدن آمار و اطلاعات و شناخت لازم برای برنامه ریزی .

• وجود زمینه های برنامه ریزی ، پاسخگویی و اجراء ورتق وفتق بخش اعظم نیازمندیها ومشکلات عشایردرتشکیلات جهاد کشاورزی و زیربخش ها

•  دراختیار داشتن عرصه ها و دشت ها و مراتع وسیع

•  وجود پتانسیلهای آبی وخاکی ، معدنی و...

•  دسترسی به بازاربزرگ و مراکز داد وستد عمده و مصرف استان

•  تشکیلات مناسب هماهنگ کننده و پیگیری مسایل عشایر.

                 تهدید ها و چالش های عمده برای جامعه عشایر

• توجه بیشتر به بخش های صنعت وخدمات و... درسطح کلان نسبت به کشاورزی بویژه درزیربخش دام و...

• روند تصرف مراتع ، ایلراهها ، اتراقگاهها و آبچرهای عشایروتغییرکاربری ها برای سرمایه گذاری های کلات صنعتی ، اجتماعی ، امنیتی ... وبهرشکل خارج شده منابع از دست عشایرو محدود شدن عرصه های  دراختیار.

• خشکسالی های مدید وحوادث غیرمترقبه دیگر که باعث تحلیل رفتن سرمایه اصلی عشایر (دام ) وگسترش فقر دربین عامه آنان می شود. باتوجه به تغییرات اقلیمی ،سیاست های مدیریت مراتع و...

•  گران شدن نرخ خدمات دربخش های مختلف به نسبت زیربخش دام و زراعت ومحصولات عشایر ونابرابری ارزش افزوده سرمایه گذاری درفعالیت های اقتصادی عشایر درمقایسه با سایر زمینه ها

•  سیاست پیوستن کشور به  wto   و مشکلات رقابتی اقتصاد کشورهای درحال توسعه درنظام تجارت جهانی طبعاً تولید و مصرف عشایر و به تبع معیشت عشایر را نیز متأثر می سازد.

                قابلیت ها و توانمندی های موجود درجامعه عشایری استان

•  دراختیار داشتن حدود  1 میلیون واحد دامی به عنوان سرمایه ای مناسب برای برنامه ریزی توسعه اقتصادی

•  ساختار اجتماعی ایلی و طایفه ای و نظام مدیریت سنتی به عنوان پتانسیلی درجهت اجرای منسجم طرح وپیشبرد اهداف اجتماعی ، اقتصادی ، عمرانی و...

•  وجود شبکه تعاونیهای عشایری و برخی تشکلهای گسترده و منسجم دیگر در مکانسیم بازرگانی و توزیع ومصرف عشایر باقابلیت مشارکت درسرمایه گذاری های بزرگ .

•  مهارت وتجارت سنتی عشایر دراموردام ، صنایع دستی و... و قابلیت آموزش و توسعه فعالیتهای و اشتغال وسرمایه گذاری دراین بخش ها - بویژه باتوجه به پشتکار وسختکوشی و سازگاری عشایر باشرایط منطقه .

•  وجود زمینه های مناسب فعالیت های آبی و خاکی ( توسعه باغات ، زراعت ، آبخیزداری و... ) باتوجه به عرصه گسترده قلمرو عشایر و تعداد قابل توجهی چشمه وقنات و... بازمینه مستعد درتوسعه روشهای نوین بهره برداری

•  وجود نیروی انسانی مورد نیاز برای برنامه ریزی درتامین نیروی طرح های توسعه .

•  رشد تحصیلی برخی جوانان و وجود نیروهای متخصص دانشگاهی  درمیان فرزندان عشایر به عنوان پشتوانه فنی و توجیهی درترغیب و گسترش روش های نوین .

•  فرهنگ عشایرو قابلیت فراگیری و پذیرش و استقبال ازترویج و آموزش مهارت های جدید و استقبال ازتغییرات مثبت اقتصادی - اجتماعی

•  رویکرد کلی جامعه عشایراستان به سمت برنامه ساماندهی بویژه درشرایط فعلی مشکلات و کمبودهای ناشی ازحوادث غیرمترقبه و محدودیت روز افزون عرصه ها وسختی روند زندگی و موانع کوچ و... و تغییرات بنیانی درنظام معیشتی آنان با افزایش نرخ سواد و...

•  توزیع سهام عدالت باتوجه خاص و افزایش ضریب اطمینان به آینده به عنوان پتانسیلی درجهت رویکرد مثبت  به سرمایه گذاری و توسعه وتحول درجامعه عشایری

                   محدودیت های موجود درجامعه عشایری استان

•       محدودیت روز افزون عرصه های طبیعی دراختیار عشایربه اشکال و تصرف ، تخریب و تعرض ، حذف ایلراهها ، تغییرکاربری مراتع و...

•        فقر مراتع و بازدهی اندک وعدم تعادل دام و مرتع و لذا سرعت تخریب مرتع ناشی از فشار زیاد و چرای بی رویه .

•        گستگی نظام زندگی عشایر از بازار و مراکز اقتصادی و چرخه مستقیم دادوستد ولذا خروج بخش قابل توجهی ازارزش افزوده و درآمد از دسترس عشایر.

•        پایین بودن نرخ بهره وری نیروی کار و بازده اقتصادی درجامعه عشایر بویژه درزمینه دام و متأسفانه فقدان مکانسیم هدفمند کار تخصصی دراین زمینه .

•        نگاه منفی برخی کانونهای تصمیم گیری و تصمیم ساز  نسبت به جامعه عشایر.

•        آماده نبودن مطالعات لازم برای تعیین اهداف کمی ، پیشنهاد واجرای پروژه های ذیربط توسعه جامعه عشایری .

•        نبود شناخت لازم و اطلاعات دوره پایه ای برای برنامه ریزی .

•        نبود مکانسیم لازم برای مراقبت و حفاظت  ازتأسیسات ومستحدثات عشایر درمناطق درزمان حضور درقطب مخالف  ییلاق - قشلاق  ، بویژه درقلمرو خارج استانی

•        نبود واحد های خاص رسیدگی کننده به مشکلات و دعاوی حقوقی عشایر درمراجع ذیربط ولذا طولانی شدن مسیرپرونده های حقوقی ...

•        عدم تشکیل شورای اسلامی وحل اختلاف درمناطق عشایری .

•        شفاف نبودن وظایف سازمانی درداخل تشکیلات سازمانی و مدیریت های تابعه

•        ناآشنایی عشایر به حقوق اجتماعی و مدنی خویش درارتباط با وظیفه مندی سایر دستگاهها نسبت به جامعه عشایرولذا معطوف شدن کلیه انتظارات و درخواست ها و مشکلات عشایر  به سازمان امورعشایر . ومتقابلاً عدم توجه سایر دستگاههای اجرایی به موضوع درخصوص  پاسخگویی و ارجاع عشایر به تشکیلات سازمان عشایر - عدم امکان برآورده کردن و پاسخگویی به همه انتظارات عشایر توسط  یک سازمان .

•        نبود نظام مناسب تضمینی خرید محصولات عشایر.

•        سختی ارایه خدمات درجامعه عشایر و هزینه بالای اجرای پروژه ها و طرح های مختلف .

•        ناهمخوانی ضوابط آیین نامه ارایه تسهیلات بانکی با توجه به ویژگیهای زندگی عشایر و لذا محدودیت های جذب تسهیلات .

•        عدم انطباق بخشی از جمعیت برخوردار فعلی تحت عنوان عشایر با تعاریف و مفاهیم ذیربط و ازسویی تحت پوشش نبودن بخشی ازعشایر واقعی و لذا ضرورت بازنگری درجامعه هدف .

•        نرخ پایین سواد، ویژگی های اجتماعی و بهداشتی وبیمه درمانی به ویژه دانشهای تخصیصی ومولفه های مرتبط با وظیفه مندی سایر دستگاهها.

•        نبود زیر ساخت برای برنامه ریزی ارایه خدمات مورد نیاز بویژه دربرنامه ریزی توسعه اقتصادی وعمرانی وجذب نیروی کارجدید وسرریز .

•        روند فرو پاشی نظام اجتماعی و ساختار سنتی جامعه عشایر استان و خلاء حاصل بدلیل فقدان جایگزین مناسب

•        ضریب آسیب پذیری بالا وریسک پذیری اندک .

•        وضعیت بلاتکلیف سازمان عشایر ازحیث جایگاه سازمانی مستقل مهیا زیرمجموعه دروزارت .

•       نبود نیروی مشخص به تعداد مورد نیاز درتشکیلات امورعشایر و عدم تناسب چارت وتوان تشکیلاتی باوظایف و ماموریت ها.

                       راهبردهای توسعه جامعه عشایری استان

•  سازماندهی کوچ عشایرمبتنی بر نظام مدیریت محلی درقلمرو زیست بوم ها

•  افزایش مهارت ودانش بومی و توسعه فن آوری نوین درجهت توسعه و بهینه سازی تولید عشایر

•  برنامه ریزی درجهت تعادل دام و مرتع و حفظ منابع زیستی و طبیعی

•  ارتقاء شاخص های توسعه انسانی و رفاهی جامعه عشایری درحد متوسط برخورداری روستایی

•  برنامه ریزی درجهت ایجاد ضمانت های جدید شغلی و افزایش درآمد عشایر برای نگهداری جمعیت درزیست بوم ها و جلوگیری از روند روبه رشد مهاجرت .

•  تحقیق و تثبیت مالکیت هاو حقوق عشایر درمراتع و اعمال مدیریت صحیح برآنها

•  گسترش وفراگیر کردن بهره گیری از سوخت های فسیلی درجهت ارتقاء شاخص بهداشت وحفاظت ازمحیط زیست و کمک به اقتصاد خانوار

•  توسعه و تقویت تشکل های مردمی و جلب مشارکت آنها درنظام توسعه جامعه عشایری

•  پیگیری و تلاش برای جذب اعتبارات ازمنابع استانی متناسب با جمعیت و سهم عشایر

•  توسعه و ترویج الگوهای نوین تولید ف روش های جدید مدیریت بهره برداری و بهره وری ازمنابع دراختیار عشایر برای  بهینه سازی ، افزایش کمی و کیفی تولیدات مختلف عشایر

•  بسترسازی وسرمایه گذاری وتوسعه گردشگری درمناطق عشایری

•  پوشش فراگیربیمه های اجتماعی و درمانی استان و بیمه دام

• شناسایی و مطالعه زیست بوم ، سامانه ها ومناطق مستعد برای ساماندهی و اسکان عشایر داوطلب

•  برنامه ریزی درجهت پیشگیری ازوارد شدن آسیب های سنگین به جامعه عشایری درقبال حوادث پیش بینی نشده ... ( مقابله با حوادث پیش بینی نشده )